در تاریخ اسلام به نمونه‌هایی از پرستاری گروهی و تعاون در امر پرستاری بر می‌خوریم که به ذکر یکی دو نمونه از آن‌ها می‌پردازیم.
بعد از جنگ احد که مجروحان فراوانی از مسلمانان بر جای ماند، گروه‌های پرستاری برای مداوای مجروحان در مسجد پیامبر تشکیل شد. این گروه‌ها با شیوه‌های مخصوصی جراحت‌های آنان را مداوا کرده، به مراقبت از آنان می‌پرداختند. (1)
گستره پرستاری
پرستاری از عوامل تأمین کننده سلامت جسمی و روانی بیماران و حیات افراد جامعه است و از لوازم لاینفک زندگی اجتماعی بشر به شمار می‌رود. از این رو، نمی‌توان پرستاری را به زمان، مکان، شرایط، و یا افرادی خاص اختصاص داد. این خدمت شکوهمند و نوعدوستی زیبا باید میان آحاد جامعه گسترش یابد.
هر چند اشتغال عده ای به حرفه مقدس پرستاری و تحصیل مهارت‌های آن، لازم و ضروری است، ولی بر اساس آنچه تاکنون پیرامون ارزش والای پرستاری و آثار ارزندۀ معنوی و اخروی آن مشاهده کردیم، و توصیه‌هایی که از پیشوایان دین در مورد پرستاری ۔ بخصوص از خویشان و بستگان و یا پرستاری همسفران از یکدیگر - آموختیم، لزوم گسترش این همدلی انسانی و عمل آسمانی میان افراد جامعه روشن میشود. بر این اساس، آشنایی با اصول اولیه پرستاری، برای همگان امری بایسته و ضروری است.
بدون شک، روح حساس و رنجیده بیمار به دلیل افق نامطلوبی که بیماری به روی او می‌گشاید، نیازمند دقیقترین و لطیفترین برخوردها و روابط است. تجربه تلخ بیماری، ضعف جسمی، احساس کسالت و بی حوصلگی، احساس نیاز به کمک دیگران، ترس از حوادثی که ممکن است برای بیمار اتفاق بیفتد، ناتوانی از انجام کار و فعالیت‌های روزمره زندگی، نگرانی از آینده خویش و احیانا مشکلات اقتصادی و نگرانی از تأمین هزینه‌های درمانی و مخارج زندگی، همه عواملی هستند که دست به دست هم می‌دهند تا ناهنجاری‌های روحی و روانی فراوانی را برای بیمار به وجود آورند. توجه پرستار به این عوامل و پیامدهای ناخوشایند آن، می‌تواند پرستار را به وظیفه خطیر خویش در برابر بیمار آگاه سازد و به رابطه ای درخور با بیمار فراخواند.
از این جاست که پرستار آگاه و متعهد، بیش از برخوردهای خشک فیزیکی با بیمار، به روابط اخلاقی، عاطفی و حمایتی اهمیت می‌دهد. آثار و نتایجی که حسن رابطه با بیمار در بهبود و تأمین سلامت روح و جسم او خواهد داشت نیز، همگان را به ضرورت این مهم واقف می‌سازد.
بر این مبنا شناخت اخلاق پرستاری، شیوه‌های برخورد و کیفیت رابطه با بیمار و در نهایت پایبندی به اصول و موازین صحیح و سازنده ارتباط با بیمار، از مهمترین وظایف پرستار است که باید به آن توجه داشت و آن را ارج نهاد. در حقیقت، روح پرستاری و ارزش والای آن در همین امور نهفته است.
آنچه به عنوان اخلاق و آداب پرستاری و وظایف و ویژگی‌های پرستار آمده است، عموما برگرفته از صریح سخنان پیشوایان معصوم علیهم السلام و یا روش و سیرت عملی آنان در مقام پرستاری و مراقبت از بیمار است که بهترین الگو برای ایفای رسالت پرستاری و کسب فضیلت‌های اخلاقی و کمالات انسانی است.
روابط پرستار با بیمار
وضع ناهنجار روحی و جسمی‌بیمار و تأثیری که انواع روابط در کاهش و یا افزایش این ناهنجاری‌ها دارد، اهمیت نوع رابطه با بیمار و دقت در آن را آشکار می‌سازد. گاهی رابطه نامطلوب مانع از بهبود بیماری خواهد شد و حتی ممکن است بیمار را برای همیشه از سلامت و یا زندگی محروم سازد. در مقابل، رابطه مطلوب بیش از درمان با دارو در بهبود بیمار اثر می‌گذارد. این است که پرستار وقتی در کار خود موفق خواهد بود که بتواند رابطه ای مطلوب با بیمار خود برقرار کند. بدون شک، توجه به ارزشمندی پرستاری و آثار درخشان حسن رابطه با بیمار، سهم بسیار در تشویق و ترغیب پرستار به تلاشی پیگیر در ایجاد چنین رابطه‌ای خواهد داشت.
داشتن هدفی عالی و الهی، آگاهی و عنایت به این که بیمار مورد توجه و مشمول رحمت خداوند است و حرکتی مخلصانه و رضایت طلب در این مسیر، موجب میشود که پرستار بیش از پیش به خدمت مقدس خود اهتمام و عشق بورزد و دشواری‌های آن را بر خود هموار سازد و آن را به گونه ای نیکو به انجام رساند. در این صورت، بیمار نیز در خواهد یافت که پرستار او فردی قابل اطمینان است و به سلامت او توجه کامل دارد و این تلقی بیمار از پرستار، موجب آرامش خاطر و برطرف شدن نگرانی‌های او خواهد بود.
به دنبال این رابطه و اعتماد، کار درمان تسریع خواهد شد و رضایت پرستار و بیمار و در نهایت رضایت خداوند فراهم خواهد آمد. رابطه محبت آمیز پرستار با بیمار و اعتماد بیمار به پرستار، رمز موفقیت در امر پرستاری است.
«تجربه نشان داده است که اگر بیماران به افرادی که از آن‌ها مراقبت می‌کنند اعتماد داشته باشند برای رهایی از درد به اقدامات کمتری احتیاج دارند، تا بیمارانی که به مراقبت کنندگان خود اعتماد ندارند. هنگامی‌که اعتماد در بین نباشد هیچ اقدامی‌سودمند و مؤثر نمی‌افتد. همچنین تجربه نشان داده است وقتی بیمار احساس کند به سلامت او اهمیت داده میشود و مورد توجه افراد گروه پرستار است تسکین درد وی آسانتر است.»(2)
شناخت موقعیت بیمار و عوارض روحی و جسمی‌ای که بیماری در وی پدید می‌آورد و درک نیازهای روحی و روانی بیماری اولین گام در برقراری حسن رابطه با بیمار است. شناخت زمینه‌های فرهنگی و آداب اجتماعی و زندگی، اعم از آداب و کیفیت تغذیه، نحوه لباس پوشیدن، کیفیت معاشرت و سلوک با مردم و به طور کلی آداب و رسومی‌که بیمار به آن پایبند است، هر یک زمینه را برای ایجاد رابطه ای مطلوب با بیمار فراهم می‌سازد. روشن است که بدون این شناخت‌ها نمی‌توان به رابطه ای مطلوب با بیمار دست یافت.
پی‌نوشت‌ها:
١- مغازی، ج ۱، ص ۲۴۸.
2- مهارت‌های اساسی در مراقبت‌های پرستاری، ص ۱۸۹
منبع: نگرش اسلامی به: فرهنگ پرستاری، اکبر اسدی،صص118-110، مرکز تحقیقات اسلامی جانبازان، قم، چاپ دوم، 1375